Jak wygląda monstrancja? Poznaj jej rodzaje i ich cechy charakterystyczne

Monstrancja jest jednym z najważniejszych naczyń liturgicznych wykorzystywanych podczas nabożeństw. Pełni wiele istotnych funkcji, zaraz obok pateny i kielicha. Jest obecna w Kościele od wieków – przez ten czas przybrała szereg form, które w wielu przypadkach przypominają najpiękniejsze dzieła sztuki. Mało kto jednak potrafi powiedzieć, jak wygląda monstrancja i z jakich elementów jest zbudowana. Postaramy się wyjaśnić te kwestie w poniższym artykule.

Co warto wiedzieć o monstrancji?

Podczas Mszy Świętej wykorzystuje się wiele naczyń liturgicznych. Każde z nich ma wyjątkowe znaczenie symboliczne i niezwykle istotne funkcje. Do najważniejszych należy z pewnością monstrancja. Uznaje się ją za uosobienie Chrystusa podczas wszelkiego rodzaju nabożeństw liturgicznych. Jej obecnie znana nazwa pochodzi od łacińskiego monstrare, czyli “pokazywać”. Z czego wynika tak duże znaczenie monstrancji? Otóż w tym naczyniu liturgicznym umieszcza się konsekrowaną hostię i wystawia się ją na ołtarz, aby wierni podczas nabożeństw i adoracji mogli adorować Ciało Chrystusa.

Jak wygląda monstrancja?

Obecnie formy monstrancji nie można zamknąć w konkretne, sztywne ramy. Nie ulega jednak wątpliwości, że to jedno z najbardziej okazałych naczyń liturgicznych, które wykorzystuje się w kościołach. Nic w tym dziwnego – z uwagi na to, że znajduje się w niej konsekrowana hostia, jej wygląd musi być wybitny. Monstrancje najczęściej wykonuje się z cennych surowców. Zazwyczaj będzie to złoto, choć równie popularne są naczynia wykonane z brązu czy mosiądzu – w tym przypadku wyroby są pozłacane lub posrebrzane.

Współczesne monstrancje na ogół przyjmują solaryczną formę, czyli promienistej glorii. Choć przez wieki ich wygląd się zmieniał, to w budowie zachowano konsekwencję. Jak wygląda monstrancja? Wyróżnia się jej trzy podstawowe części – stopę, trzon z nodusem i repozytorium na hostię. Na ogół na jej szczycie umieszcza się krzyż. W środku natomiast znajduje się podstawka, której zadaniem jest utrzymanie hostii, czyli melchizedek.

Jak kiedyś prezentowała się monstrancja? Poznaj jej historię

Początki monstrancji sięgają XIII wieku. W 1264 roku papież Urban IV wprowadził święto Bożego Ciała. Zanim jednak do adoracji Najświętszego Sakramentu wykorzystywano znaną nam dziś monstrancję, posługiwano się dość prostymi naczyniami. Były to kryształowe, przezroczyste puszki, osadzone na metalowej stopie. Wraz z rozwojem sztuki monstrancja zyskała zupełnie inny charakter. Poniżej przedstawiamy najpopularniejsze rodzaje monstrancji i cechy, którymi się wyróżniają.

Monstrancje gotyckie

Rozpowszechniająca się tradycja adoracji Najświętszego Sakramentu spowodowała, że styl wykończenia monstrancji ewoluował wraz z rozwijającą się sztuką i kulturą. Zaraz po mniej okazałych naczyniach na hostię w formie puszek, pojawiły się monstrancje gotyckie. Choć są obecnie mniej popularne, nadal wykorzystuje się je w kościołach. Doskonale prezentują się w świątyniach, które swoim stylem nawiązują do gotyku.

Transparentne puszki, które pełniły funkcję monstrancji, zaczęto ozdabiać metalowymi wieżyczkami. Stopniowo rozbudowywano je bardziej, aż monstrancje zaczęły wyglądać jak miniatury prawdziwych, gotyckich katedr. Z początkiem XV wieku naczynia te przyjmowały coraz bogatsze formy – przypominały małe dzieła sakralnej sztuki. Zaawansowane zdobnictwo i pokaźne rozmiary to charakterystyczne cechy wyglądu monstrancji gotyckich.

Monstrancje barokowe

Barok to epoka, którą uznaje się za przełomową w sztuce i kulturze. Jej cechą charakterystyczną są bogate zdobienia. W tym okresie zaniechano tworzenia monstrancji w kształcie katedr. Sukcesywnie zastępowano je nową na tamte czasy formą glorii, czyli promienistego słońca. Naczynia te wysadzano kamieniami – do dziś zdobienia są wyjątkowo szlachetnie wykonane. Modele w tym kształcie są nadal obecne w świątyniach. Zadziwiają bogatą ikonografią ewangelistów lub samego Chrystusa. Na szczycie monstrancji barokowej znaleźć można koronę lub krzyż. Cechą charakterystyczną dla tej epoki i wywodzących się z niej naczyń liturgicznych jest imponujący rozmiar.

Monstrancje z aniołami

Choć w epoce baroku królowała monstrancja promienista, to na przełomie XVIII i XIX wieku zaczęto jeszcze bardziej wzbogacać jej zdobienia. Pojawiły się wówczas na niej wizerunki aniołów. To niezwykle ważny symbol, podkreślający znaczenie Najświętszego Sakramentu. Anioły symbolizują serafinów z Arki Przymierza, czyli swoiste połączenie Starego i Nowego Testamentu. Monstrancje wykonane w tym stylu mają wiele wspólnego z klasycznymi naczyniami z epoki baroku – ich rozmiary mogą być przede wszystkim równie imponujące.

Jak wygląda monstrancja na dużą, a jak na małą hostię?

Niezależnie od stylu, w jakim wykończona jest monstrancja, może być przystosowana zarówno do małej, jak i dużej hostii. Mniejsze monstrancje – i tym samym mniejszą hostię – wykorzystuje się w dni powszednie, kiedy wiernych biorących udział w uroczystościach jest mniej. Nabożeństwa i adoracje odbywające się podczas świąt, procesji czy rezurekcji wymagają prezentacji Najświętszego Sakramentu w bardziej okazałej formie. Wówczas wystawia się dużą hostię, do czego niezbędna jest odpowiednich rozmiarów monstrancja. Naczynia liturgiczne nie różnią się jednak od siebie w znacznym stopniu.

Symboliczne znaczenie monstrancji

Choć monstrancja musi prezentować się imponująco ze względu na jej funkcję podczas nabożeństw, to najważniejsze jest jej znaczenie symboliczne, co widać szczególnie w monstrancjach promienistych. Ich forma nie jest przypadkowa. Okrąg to symbol doskonałości – nie ma początku i końca. Promienie z kolei oznaczają Słońce Sprawiedliwości, czyli Chrystusa.

Niegdyś szczególną uwagę zwracano na to, aby monstrancje były bogato zdobione – w założeniu wierni mieli oddawać Bogu wszystko to, co cenne. Obecnie piękne dodatki nadal są na nich pożądane, jednak równie okazale prezentują się skromniejsze naczynia.

Monstrancja jest najważniejszym elementem wyposażenia każdej świątyni. Niezależnie jednak od tego, jak pięknie będzie prezentować się podczas liturgii, nigdy nie przyćmi Najświętszego Sakramentu, dla którego została stworzona. Wszystkie wyżej wymienione monstrancje są dostępne w naszym sklepie.